زبان یک مفهوم انتزاعی با دو نمود عینی است: خط و آوا. با استفاده از خط یک زبان را مکتوب و با استفاده از گفتار آن را ملفوظ میکنیم. فارسی زبانی باستانی است و پیشینه و خاستگاه ویژهای دارد که همین امر موجب شکلگیری یک پیشینۀ تاریخی برای خط فارسی نیز میشود. برای بررسی ویژگیهای خط فارسی، ابتدا اشارۀ کوتاهی به سیر تاریخی آن میکنیم؛ اما برای اطلاعات بیشتر میتوانید مقالۀ سیر تاریخی خط فارسی را مطالعه کنید.
در زمان هخامنشیان، زبان فارسی باستان به خط میخی و در زمان اشکانیان، زبان فارسی میانه به خط آرامی نوشته میشد ( ابوالقاسمی، ۱۳۷۳: ۱۵۴). خط آرامی بهتدریج تغییراتی کرد و به خط پهلوی تبدیل شد. پهلوی، خط رسمی زبان فارسی در عهد ساسانیان بود.
در ابتدای ظهور اسلام، زبان ایرانیان فارسی میانه و خط آنها پهلوی بود. با ورود دین اسلام به سرزمین ایران، خط این دین، که خط قرآن است نیز پذیرفته شد و کمکم خط عربی جایگزین خط پهلوی شد ( براتی، ۱۳۸۸: 111). البته باید بدانیم که زبان فارسی و عربی دو زبان کاملاً مجزا هستند و تنها اشتراک آنها خط است. شما میتوانید برای کسب اطلاعات بیشتر مقالۀ تمایز زبان فارسی و عربی را مطالعه کنید.
اشاره به این نکته ضروری است که خط فارسی تفاوتهایی با خط عربی دارد و همین امر باعث به وجود آمدن ویژگیهای خاص برای خط فارسی شده است که در اینجا به بررسی این ویژگیها میپردازیم.
- برای برخی حروف یک صدا وجود دارد:
تـ ، ط /t/
ز، ض، ذ، ظ /z/
- برای برخی حروف چند صدا وجود دارد:
و /o, v, u, _,/
ی /y, i/
- برخی حروف نمایندۀ هیچ آوایی نیستند:
و خواهر، خواب
- واکههای کوتاه /a, e, o/ نوشته نمیشوند:
کرم کَرَم، کِرِم، کُرُم
- هر حرف با توجه به جایگاهش در کلمه، شکلهای گوناگونی دارد:
خودکار، ناخن، میخ، کاخ
- تمایز برخی حروف در تعداد نقطه است:
بـ یـ پـ
تـ ثـ
علاوهبر خط فارسی ، ویژگیهای آوایی زبان فارسی نیز منحصربهفرد هستند و توجه به این نکات در امر آموزش زبان فارسی به غیرفارسیزبانان بسیار ضروری است.
منابع:
- ابوالقاسمی، محسن. (۱۳۷۳). تاریخ زبان فارسی. تهران: سمت.
- براتی، محمود. (۱۳۸۸). سرگذشت خط فارسی. پژوهشنامۀ زبان و ادبیات فارسی، ۱(۲)، ۱۰۹-۱۲۸.
