زبان ابزاری برای برقراری ارتباط است. یکی از تمایزات کاربردی زبان، تمایز گفتار (speech) و نوشتار (writing) است که دو ابزار تحقق مادی زبان محسوب می‌شوند. فردینان دو سوسور (23:1996) اولین زبان‌شناسی است که به تمایز میان این دو اشاره کرده است؛ ازجمله تمایزاتی که میان گفتار و نوشتار وجود دارد عبارت‌اند از:

1. نوشتار ثبت‌پذیر است، در حالی که گفتار ثبت‌پذیر نیست. در این معنا که در تمامی موارد و در شرایط عادی و بدون بهره‌گیری از امکانات خاصی (نظیر ضبط صوت) گفتار ثبت و ضبط نمی‌شود. شما جمله‌ای را بیان می‌کنید و امکان بازگشت به آن جمله نیست. حال آنکه ماهیت نوشتار ثبت آن بر ماده‌ای نظیر کاغذ است که اگر ثبت نشود، نوشتاری به وجود نخواهد آمد؛

2. نوشتار از ویژگی زمان برخوردار است. به این معنی که برای نوشتن دربارۀ موضوعی فرصت اندیشیدن و امکان اصلاح نوشته وجود دارد؛

در مقابل، گفتار نیز ویژگی‌هایی دارد که باید مدنظر قرار داد:

3. بسیاری از زبان‌های دنیا و گونه‌هایشان فقط به شکل گفتاری به کار می‌روند و صورت نوشتاری ندارند. از طرفی، برخی ویژگی‌های سنی نظیر گونۀ سنی نوجوانان و جوانان در نوشتار آورده نمی‌شود؛

4. کودکان یا افراد بی‌سواد فقط از صورت گفتاری زبان استفاده می‌کنند و نه نوشتاری (صفوی، 1386).

چنین تمایزات کاربردی در زبان‌ها سبب به وجود آمدن دو گونۀ گفتاری (spoken variant) و گونۀ نوشتاری (written variant) شده است که کم‌وبیش در همۀ زبان‌ها چنین تمایزی وجود دارد. در این راستا، برای نمونه، می‌توان به مثال زیر در زبان انگلیسی اشاره کرد:

گونۀ نوشتاری: I’m going to go to the university

گونۀ گفتاری: I’m gonna go to the university.

میزان و درجۀ تمایز دو گونۀ مذکور در زبان‌ها ممکن است متفاوت باشد. در زبان فارسی تفاوت‌های بارزی میان این دو گونه در ساختار نحوی، واژگانی و تلفظی وجود دارد که یکی از مهم‌ترین مسائل آموزش زبان فارسی به‌عنوان زبان دوم است و توجه به سطوح زبانی هریک از آن‌ها در مسئلۀ آموزش زبان فارسی به‌عنوان زبان دوم بسیار حائز اهمیت است (جعفری، 1393). با توجه به اینکه گفتار در مقایسه با نوشتار پویاتر است و تغییرات زبانی سریع‌تر در گونۀ گفتاری نمود می‌یابند و این گونۀ زبانی آمیخته با مفاهیم فرهنگی است، بهتر است مراکز آموزش زبان فارسی در سراسر جهان پس از طرح‌ریزی برنامه‌های آموزشی خود تدریس این دو گونۀ زبانی را مدنظر قرار دهند.

در ادامه به نمونه‌هایی از گونه‌های نوشتاری و گفتاری در زبان فارسی می‌پردازیم (در هریک از نمونه‌ها جملۀ الف به گونۀ نوشتاری و جملۀ ب به گونۀ گفتاری اشاره دارند):

1.

الف. امروز جمعه است و دانشگاه تعطیل است.

ب. امروز جمعه‌ست و دانشگاه تعطیله.

2.

الف. فردا به تولد فریبا نمی‌آیم.

ب. فردا نمیام تولد فریبا.

3.

الف. اگر بخواهید و تلاش کنید، حتماً موفق می‌شوید.

ب. اگه بخواین و تلاش کنین، حتمن موفق می‌شین.

4.

الف. من آخرهفته‌ها به پارک می‌روم.

ب. آخرهفته‌ها می‌رم پارک.

5.

الف. کتاب را بردار.

ب. کتابو بردار.

6.

الف. من شنبه‌ها فیزیک می‌خوانم.

ب. شنبه‌ها فیزیک می‌خونم.

7.

الف.      ­­­­­­

چته؟!

منابع

صفوی، کورش. (1386). آشنایی با نظام‌های نوشتاری. تهران: پژواک کیوان.

جعفری، فاطمه. (1386). گفتار و نوشتار در آموزش زبان فارسی به عنوان زبان دوم. مجموعه‌مقالات نخستین همایش آموزش زبان فارسی.

Saussure, Ferdinand (1966). Course in General Linguistics.  USA: McGraw-Hill.